Mehmet Tahir Münif Paşa
(1829-1910)
Seyyid Mehmet Tahir Münif Paşa, Gaziantep’in yetiştirdiği
seçkin kişilerdendir. Şair ve âlimdir.H.
1245 (M. 1829) tarihinde Antep’te doğmuştur. Asıl adı Mehmet Tahir’dir. Dedesi
Yusuf Efendi ulemadan ve evliyaullahtan bir zattır.Babası
Antep ulemâsından, aynı zamanda şair de olan Tahirefendizâde Müftü Abdünnâfi Efendi’dir.
Münif Paşa henüz 18 yaşında iken hattatlık ve nakkaşlıkla uğraşmıştır. Nizip’te Osmanlıların mağlubiyetiyle sonuçlanan
savaştan sonra, Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa Suriye istila olduğu
zaman, çocuklarına Farsça öğretmesi için Münif Paşa’nın babası Abdünnâfi
Efendiyi ailesiyle birlikte Mısır’a götürmüştür.Ayrıca, Abdünnâfî Efendi bu mektubunda Münif
Paşayı kast ederek “Bizim küçük mahdum
Hakkaklığa heves edip, şimdi Han-ı Halil kurbunda bir Hakkaka Şagırt
(talebe/çırak) olup taş yazmakla meşguldür.” dediğini belirtmektedir. Münif Paşa, ilk tahsilini Antep’te babası
Abdünnâfî Efendi’den yapmıştır. Mısırlı İbrahim Paşa babasını Mısır’a götürdüğü
zaman oda birlikte gitmiştir. Antep’te başladığı eğitimini Mısırda devam
ettirmiş, Arapça ve Farsçayı anadili gibi öğrenmiştir.
Tahsilini ilerletmek için Mısır’daki Kasr-ı âlî mektebine ve Şam’da bulunan Emeviye
Medresesine devam etmiş, 1851 tarihinde 21 yaşlarında iken Şam
eyaleti meclisi kebir kalemine girerek memuriyete başlamıştır. 1852’de İstanbul’a gitmiş, Arapça ve
Farsça’yı çok iyi bildiği için Bâb-ı âlî Tercüme Odasında bu iki dilin
mütercimliğini yapmıştır.
Tercüme odasındadoğu dilleri mütercimlerinden çok batı dilleri mütercimlerinin çok
parlak mevkileri olduğundan MehmetMünif Paşa, Fransızca da öğrenmiştir.
Mekâtib-i Umûmiye Nâzırı Kemal Efendi sefaretle Berlin’e gittiği zaman Münif Paşa
da onun maiyetine girmiş, 1854 tarihinde Berlin Sefâreti ikinci Katipliği’ne
atanmıştır. 3 yıl yaptığı bu görev sırasında üniversiteyedevam etmiş, Almanca
öğrenmiştir.İstanbul’a
döndükten sonra sahibi bir İngiliz olan Ceride-i Havadis Gazetesinde çalışmış
ve burada İngilizce öğrenmiştir. 1860 yılında Ticaret mahkemesinde reis, Ticaret meclisinde ise
ikinci reislik yapmıştır. Münif Paşa, 9-10 lisan öğrenmiştir. Bu başarısından dolayı kendisine Ebu’l Lisan (Dil
Babası) denilmiştir. Ana dili olan Türkçe, Arapça, Farsça, İngilizce,
Fransızca, Almanca, Rumca, Ermenice, İtalyanca ve Çince dillerini öğrenmiştir.Cemiyet-i ilmiyye’nin kurulması için çalışmış, 1862
tarihinde Bâb-ı âlî’de başmütercim olmuştur. Mecmua-i Fünûn adlı dergiyi
çıkarmış, Mecmua’nın birinci nüshasındakimukaddimeyi Mehmet Münif Paşa
yazmıştır.Mecmua-ı Fünun’a en çok makale
Münif Paşa tarafından verilmiştir. Münif Paşa, Tanzimat döneminde ve özellikle Tanzimat fikirlerinin en
canlı olduğu devirde yetişmiş ve bu fikir akımlarna paralel olarak eğitim,
bilim, iktisat ve felsefe gibi konularda eserler ortaya koymuş, büyük fikir ve
devlet adamlarımızdan biriolmuştur. Münif Paşa
Ticaret Mahkemesi başkanlığı, Ticaret Meclisi ikinci başkanlığı, İki defa İran
elçiliği, Ticaret Bakanlığı ve üç kez Milli eğitim Bakanlığı yapmıştır.Münif Paşa 1879’da açılan
Mekteb-i Hukuk’un ilk hocalarındandır. Burada, Hikmet-i Hukuk, Tarih-i Hikmet-i
Hukuk, Medhal-i İlm-i Hukuk, İlm-i Hikmet(Felsefe), Fenn-i Maarifet-i Nefs,
İlm-i Ahlak ve Mantık dersleri vermiştir.Münif Paşa, kırk yaşlarında iken, Meclis-i Maarif
riyasetine, l872 yılında Tahran sefirliğine, 1877 tarihinde Sultan Abdülhamit zamanında
Maarif Nazırlığına getirilmiştir. Daha sonra kendisine vezaret rütbesi
verilerek Ticaret Nezaretine geçmiş ve beş yıl sonra meclis-i maliye reisi
olmuştur. Dört sene sonra, Avrupa’ya gitmiş, dönüşte tekrar maarif nazırı olmuştur.
H. 1311 (M. 1893)’te maarif ve ticaret nazırlıklarıyla İran elçiliğinde
başarıyla hizmetler yapmıştır. Kızının ölümü üzerine emekliliğini isteyerek
İstanbul’a dönmüş, bundan sonra bir süre vazife almamış ve H. 1328 (M. 1910)
yılında Erenköy’de seksen yaşlarında vefat etmiştir. Mezarı, Sahra-yı
Cedid kabristanında bulunmaktadır.
Münif Paşa’nın beş tane yayınlanmış, yirmi iki tane de
yayınlanmamış eseri bulunmaktadır. Felsefe, iktisat, tarih, dil ve ingiltere
tarihi gibi birçok konuda eserleri bulunmaktadır. Yazılarını, Mecmua-i fünun,
Ruzname-i Ceride-i Havadis ve Hazine-i Evrak dergilerinde yayınlanmıştır.Mehmet Tahir Münif Paşa’nın ilim dünyasında şöhret
kazanmasına Mecmua-i Fünun dergisi sebep olmuştur. Bu dergide dönemin çeşitli devlet
adamları ve bazı paşalar da yazdıkları yazılarla destek olmuşlardır. Münif
Paşa’nın şahsi gayretleriyle çıkan Mecmua-ı Fünun dergisi Osmanlı devletinde
yayınlanan dergilerin ilkidir. Münif
Paşa, Sultan Abdülaziz döneminde kurulan Cemiyet-i İlmiyye-i Osmaniyye’nin de
kurucularındandır. Dergide Münif Paşa’ya ait ve bazıları seri makale olmak
üzere telif ve tercüme 76 adet yazı bulunmaktadır. Bu makalelerden bazıları
şunlardır.Mukayese-i İlmü Cehl, Sür’at–i Ömr, Karadağ, İlga-i
Kavâim-i Nakdiyye, Âmmeye Teşekkür, Acâib-i Seb’a-i Âlem, Çinde Bulunan Ehl-i
İslam, Ümit Burnu’nda Bulunan Ehl-i İslam, Târih-i Telgraf, Ümit Burnu’ndan
Mektub, İngiliz Atlarının Aslı, Süveyş Cedveli, Cemiyete Verilen Bazı Hedâyâ,
Teşekkürnâme, Cemiyet Merkezinde
Kıraâthane Küşâdı, Anadolu’da Semâdan Nüzûl Eden Buğday, Kamor Adaları, Harik-i
İstanbul, Târih-i Devlet-i Osmaniye Dersi, Karıncaların San’at ve Medeniyeti,
Amerika Ahali-i Asliyesi, Cengiz Han, Fotoğrafya, Girit Adası, İlm-i Tedbir-i
Memleket, Servet, Mahsulat, Say-u A’mel, Sermaye, Mülk, Esnaf Usûlü, Envâ-i
Ticaret, Mukaddime, İlm-i Ahlak, Seylan Adası, Tahsil-i Servet, Encümen-i
Hamûşân, Hikâyât, Hülasa-i Politikiyye’dir.
Yayınlanmış
eserleri ise şunlardır: 1- Dastân-ı
Âl-i Osman, 2- Telhisi
Hikmeti Hukuk, 3- Methali İlmi hukuk, 4- İlmi Servet, Hikmeti Hukuk’tur.
Münif Paşa’nın Hasırcızâde Hâfız Mehmet Ağa ile
mektuplaşmaları da vardır. Ağa’nın Paşa’ya yazdığı iki mektup ile Bülbül
redifli gazeline yazdığı tahmisi mevcuttur. Münif Paşa’nın basılmamış eserleri de
şunlardır: Mecmu’a-i Eş’arım, İlm-i Rûh, Belagât-ı Türkiye, Türkçe Mantık, Arabî
Kelâm-ı Kibâr, MantıkDersleri, Farisî Istılahat, Müştekât-ı Türkiye, Fuad ve
Ali Paşalarla Kamil Beylerin Sözleri, Mülahâzat-ı Hikemiyye, Muhaverât-ı
Hikemiyye, İştikâk-ı Lugât-ı Osmanî, İran Hatırâtı, İbn Batuta
Seyahatnâmesi’nden çıkarılmış Türkçe bir kısım, Türk, Arap ve Fars
dillerindemevcut Lügat-ı Yunaniyye, Istilahât-ı Türkiye, İngiltere Tarihi, Makamât-ı
Harirî’den Yirminci Makame-i Farûkiyye’nin Tercemesi, Belagât-ı Fiil yahud
Belagât-ı Cismânîye, Avrupa Seyahati esnasında İstanbul’a yazılan bazı
tahrirât’tır.
Yakar, H.İ.,
2017. Gaziantep’e Adanmış Bir Ömür- Cemil Cahit Güzelbey Külliyatı,
s.150, GaziKültür A.Ş. Yayınları, Gaziantep.
Şahiner, N.,
2005. Antepli Bir İlim – İrfan Yıldızı Mehmet Tahir Münif Paşa (1830 Antep –
6 Şubat 1910), s.78, Erneköy/İstanbul.
Yener, Ş.S.,
1934. Gaziantep Büyükleri Beşyüz Elli Yıllık Alim ve Şairleri, s.122, Halk Fırkası Maatbası,
Gaziantep; Şahiner, N., 2005. Antepli Bir İlim – İrfan Yıldızı Mehmet
Tahir Münif Paşa (1830 Antep – 6 Şubat 1910), s.4, Erneköy/İstanbul.; Yakar, H.İ., 2015. Antepli Divan Şairleri,
s.204, Gaziantep İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Gaziantep.; Güzelbey, C.C., 24
Mart 1983. Gaziantep Hattatları, Hakkakları ve Ressamları,
Gaziantep Sabah Gazetesi, Sabah Günlük Siyasi Bağımsız Gazete, Sayı: 6997,
sy:2.
Yakar, H.İ.,
2015. Antepli Divan Şairleri, s.205, Gaziantep İl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü, Gaziantep.
Şahiner, N.,
2005. Antepli Bir İlim – İrfan Yıldızı Mehmet Tahir Münif Paşa (1830 Antep –
6 Şubat 1910), s.15, Erneköy/İstanbul.