T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI GAZİANTEP MÜNİF PAŞA İL HALK KÜTÜPHANESİ

Münif Paşa Kimdir?

Mehmet Tahir Münif Paşa (1829-1910)


Seyyid Mehmet Tahir Münif Paşa, Gaziantep’in yetiştirdiği seçkin kişilerdendir.[1]  Şair ve âlimdir.[2] H. 1245 (M. 1829) tarihinde Antep’te doğmuştur. Asıl adı Mehmet Tahir’dir. Dedesi Yusuf Efendi ulemadan ve evliyaullahtan bir zattır.[3] Babası Antep ulemâsından, aynı zamanda şair de olan Tahirefendizâde Müftü Abdünnâfi Efendi’dir. Münif Paşa henüz 18 yaşında iken hattatlık ve nakkaşlıkla uğraşmıştır. Nizip’te Osmanlıların mağlubiyetiyle sonuçlanan savaştan sonra, Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa Suriye istila olduğu zaman, çocuklarına Farsça öğretmesi için Münif Paşa’nın babası Abdünnâfi Efendiyi ailesiyle birlikte Mısır’a götürmüştür.[4]

Ayrıca, Abdünnâfî Efendi bu mektubunda Münif Paşayı kast ederek “Bizim küçük mahdum Hakkaklığa heves edip, şimdi Han-ı Halil kurbunda bir Hakkaka Şagırt (talebe/çırak) olup taş yazmakla meşguldür.” dediğini belirtmektedir.[5] Münif Paşa, ilk tahsilini Antep’te babası Abdünnâfî Efendi’den yapmıştır. Mısırlı İbrahim Paşa babasını Mısır’a götürdüğü zaman oda birlikte gitmiştir. Antep’te başladığı eğitimini Mısırda devam ettirmiş, Arapça ve Farsçayı anadili gibi öğrenmiştir.[6] Tahsilini ilerletmek için Mısır’daki Kasr-ı âlî mektebine ve Şam’da bulunan Emeviye Medresesine devam etmiş, 1851 tarihinde 21 yaşlarında iken Şam eyaleti meclisi kebir kalemine girerek memuriyete başlamıştır. 1852’de İstanbul’a gitmiş, Arapça ve Farsça’yı çok iyi bildiği için Bâb-ı âlî Tercüme Odasında bu iki dilin mütercimliğini yapmıştır.[7] Tercüme odasındadoğu dilleri mütercimlerinden çok batı dilleri mütercimlerinin çok parlak mevkileri olduğundan MehmetMünif Paşa, Fransızca da öğrenmiştir. Mekâtib-i Umûmiye Nâzırı Kemal Efendi sefaretle Berlin’e gittiği zaman Münif Paşa da onun maiyetine girmiş, 1854 tarihinde Berlin Sefâreti ikinci Katipliği’ne atanmıştır. 3 yıl yaptığı bu görev sırasında üniversiteyedevam etmiş, Almanca öğrenmiştir.[8]İstanbul’a döndükten sonra sahibi bir İngiliz olan Ceride-i Havadis Gazetesinde çalışmış ve burada İngilizce öğrenmiştir. 1860 yılında Ticaret mahkemesinde reis, Ticaret meclisinde ise ikinci reislik yapmıştır. Münif Paşa, 9-10 lisan öğrenmiştir. Bu başarısından dolayı kendisine Ebu’l Lisan (Dil Babası) denilmiştir. Ana dili olan Türkçe, Arapça, Farsça, İngilizce, Fransızca, Almanca, Rumca, Ermenice, İtalyanca ve Çince dillerini öğrenmiştir.[9]

Cemiyet-i ilmiyye’nin kurulması için çalışmış, 1862 tarihinde Bâb-ı âlî’de başmütercim olmuştur. Mecmua-i Fünûn adlı dergiyi çıkarmış, Mecmua’nın birinci nüshasındakimukaddimeyi Mehmet Münif Paşa yazmıştır.[10]Mecmua-ı Fünun’a en çok makale Münif Paşa tarafından verilmiştir. Münif Paşa, Tanzimat döneminde ve özellikle Tanzimat fikirlerinin en canlı olduğu devirde yetişmiş ve bu fikir akımlarna paralel olarak eğitim, bilim, iktisat ve felsefe gibi konularda eserler ortaya koymuş, büyük fikir ve devlet adamlarımızdan biriolmuştur. Münif Paşa Ticaret Mahkemesi başkanlığı, Ticaret Meclisi ikinci başkanlığı, İki defa İran elçiliği, Ticaret Bakanlığı ve üç kez Milli eğitim Bakanlığı yapmıştır.[11]

Münif Paşa 1879’da açılan Mekteb-i Hukuk’un ilk hocalarındandır. Burada, Hikmet-i Hukuk, Tarih-i Hikmet-i Hukuk, Medhal-i İlm-i Hukuk, İlm-i Hikmet(Felsefe), Fenn-i Maarifet-i Nefs, İlm-i Ahlak ve Mantık dersleri vermiştir.[12]

Münif Paşa, kırk yaşlarında iken, Meclis-i Maarif riyasetine, l872 yılında Tahran sefirliğine, 1877 tarihinde Sultan Abdülhamit zamanında Maarif Nazırlığına getirilmiştir. Daha sonra kendisine vezaret rütbesi verilerek Ticaret Nezaretine geçmiş ve beş yıl sonra meclis-i maliye reisi olmuştur. Dört sene sonra, Avrupa’ya gitmiş, dönüşte tekrar maarif nazırı olmuştur. H. 1311 (M. 1893)’te maarif ve ticaret nazırlıklarıyla İran elçiliğinde başarıyla hizmetler yapmıştır. Kızının ölümü üzerine emekliliğini isteyerek İstanbul’a dönmüş, bundan sonra bir süre vazife almamış ve H. 1328 (M. 1910) yılında Erenköy’de seksen yaşlarında vefat etmiştir. Mezarı, Sahra-yı Cedid kabristanında bulunmaktadır.

Münif Paşa’nın beş tane yayınlanmış, yirmi iki tane de yayınlanmamış eseri bulunmaktadır. Felsefe, iktisat, tarih, dil ve ingiltere tarihi gibi birçok konuda eserleri bulunmaktadır. Yazılarını, Mecmua-i fünun, Ruzname-i Ceride-i Havadis ve Hazine-i Evrak dergilerinde yayınlanmıştır.[13]

Mehmet Tahir Münif Paşa’nın ilim dünyasında şöhret kazanmasına Mecmua-i Fünun dergisi sebep olmuştur. Bu dergide dönemin çeşitli devlet adamları ve bazı paşalar da yazdıkları yazılarla destek olmuşlardır. Münif Paşa’nın şahsi gayretleriyle çıkan Mecmua-ı Fünun dergisi Osmanlı devletinde yayınlanan dergilerin ilkidir.  Münif Paşa, Sultan Abdülaziz döneminde kurulan Cemiyet-i İlmiyye-i Osmaniyye’nin de kurucularındandır. Dergide Münif Paşa’ya ait ve bazıları seri makale olmak üzere telif ve tercüme 76 adet yazı bulunmaktadır. Bu makalelerden bazıları şunlardır.[14]

Mukayese-i İlmü Cehl, Sür’at–i Ömr, Karadağ, İlga-i Kavâim-i Nakdiyye, Âmmeye Teşekkür, Acâib-i Seb’a-i Âlem, Çinde Bulunan Ehl-i İslam, Ümit Burnu’nda Bulunan Ehl-i İslam, Târih-i Telgraf, Ümit Burnu’ndan Mektub, İngiliz Atlarının Aslı, Süveyş Cedveli, Cemiyete Verilen Bazı Hedâyâ, Teşekkürnâme, Cemiyet  Merkezinde Kıraâthane Küşâdı, Anadolu’da Semâdan Nüzûl Eden Buğday, Kamor Adaları, Harik-i İstanbul, Târih-i Devlet-i Osmaniye Dersi, Karıncaların San’at ve Medeniyeti, Amerika Ahali-i Asliyesi, Cengiz Han, Fotoğrafya, Girit Adası, İlm-i Tedbir-i Memleket, Servet, Mahsulat, Say-u A’mel, Sermaye, Mülk, Esnaf Usûlü, Envâ-i Ticaret, Mukaddime, İlm-i Ahlak, Seylan Adası, Tahsil-i Servet, Encümen-i Hamûşân, Hikâyât, Hülasa-i Politikiyye’dir.

Yayınlanmış eserleri ise şunlardır: 1- Dastân-ı Âl-i Osman, 2- Telhisi Hikmeti Hukuk, 3- Methali İlmi hukuk, 4- İlmi Servet, Hikmeti Hukuk’tur.

Münif Paşa’nın Hasırcızâde Hâfız Mehmet Ağa ile mektuplaşmaları da vardır. Ağa’nın Paşa’ya yazdığı iki mektup ile Bülbül redifli gazeline yazdığı tahmisi mevcuttur. Münif Paşa’nın basılmamış eserleri de şunlardır: Mecmu’a-i Eş’arım, İlm-i Rûh, Belagât-ı Türkiye, Türkçe Mantık, Arabî Kelâm-ı Kibâr, MantıkDersleri, Farisî Istılahat, Müştekât-ı Türkiye, Fuad ve Ali Paşalarla Kamil Beylerin Sözleri, Mülahâzat-ı Hikemiyye, Muhaverât-ı Hikemiyye, İştikâk-ı Lugât-ı Osmanî, İran Hatırâtı, İbn Batuta Seyahatnâmesi’nden çıkarılmış Türkçe bir kısım, Türk, Arap ve Fars dillerindemevcut Lügat-ı Yunaniyye, Istilahât-ı Türkiye, İngiltere Tarihi, Makamât-ı Harirî’den Yirminci Makame-i Farûkiyye’nin Tercemesi, Belagât-ı Fiil yahud Belagât-ı Cismânîye, Avrupa Seyahati esnasında İstanbul’a yazılan bazı tahrirât’tır.

[1]Akın, A., 1999. Münif Paşa ve Türk Kültür Tarihindeki Yeri, s.2, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, ISBN: 795-16-0989-5, Ankara.

[2]Güzelbey, C.C., 24 Mart 1983. Gaziantep Hattatları, Hakkakları ve Ressamları, Gaziantep Sabah Gazetesi, Sabah Günlük Siyasi Bağımsız Gazete, Sayı: 6997, sy:2.; Münif Paşa hakkında geniş bilgi için, İbni-l emin Mahmut Kemal bey (Son Asır türk Şairleri) adlı eser C.6, s.997; Ali Budak, 2004. Batılılaşma Sürecinde Çok yönlü Bir Osmanlı Aydını: Münif Paşa, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.; Adem Akın,1999, Münif Paşa ve Türk Kültür Tarihindeki Yeri, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, ISBN: 795-16-0989-5, Ankara, isimli eserlere bakılabilir.

[3]Yakar, H.İ., 2017. Gaziantep’e Adanmış Bir Ömür- Cemil Cahit Güzelbey Külliyatı, s.150, GaziKültür A.Ş. Yayınları, Gaziantep.

[4]Şahiner, N., 2005. Antepli Bir İlim – İrfan Yıldızı Mehmet Tahir Münif Paşa (1830 Antep – 6 Şubat 1910), s.78, Erneköy/İstanbul.

[5]Güzelbey, C.C., 7 Nisan 1983. Gaziantep Hattatları, Hakkakları ve Ressamları, Gaziantep Sabah Gazetesi, Sabah Günlük Siyasi Bağımsız Gazete, , Sayı: 7009, sy:2.

[6]Güzelbey, C.C., 24 Mart 1983. Gaziantep Hattatları, Hakkakları ve Ressamları, Gaziantep Sabah Gazetesi, Sabah Günlük Siyasi Bağımsız Gazete, , Sayı: 6997, sy:2.

[7](Güzelbey, C.C., 24 Mart 1983. Gaziantep Hattatları, Hakkakları ve Ressamları, Gaziantep Sabah Gazetesi, Sabah Günlük Siyasi Bağımsız Gazete, , Sayı: 6997, sy:2.

[8]Güzelbey, C.C., 24 Mart 1983. Gaziantep Hattatları, Hakkakları ve Ressamları, Gaziantep Sabah Gazetesi, Sabah Günlük Siyasi Bağımsız Gazete, , Sayı: 6997, sy:2.

[9]Yener, Ş.S., 1934. Gaziantep Büyükleri Beşyüz Elli Yıllık Alim ve Şairleri, s.122, Halk Fırkası Maatbası, Gaziantep; Şahiner, N., 2005. Antepli Bir İlim – İrfan Yıldızı Mehmet Tahir Münif Paşa (1830 Antep – 6 Şubat 1910), s.4, Erneköy/İstanbul.; Yakar, H.İ., 2015. Antepli Divan Şairleri, s.204, Gaziantep İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Gaziantep.; Güzelbey, C.C., 24 Mart 1983. Gaziantep Hattatları, Hakkakları ve Ressamları, Gaziantep Sabah Gazetesi, Sabah Günlük Siyasi Bağımsız Gazete, Sayı: 6997, sy:2.

[10]Yener, Ş.S., 1934. Gaziantep Büyükleri Beşyüz Elli Yıllık Alim ve Şairleri, s.122, Halk Fırkası Maatbası, Gaziantep.

[11]Güzelbey, C.C., 24 Mart 1983. Gaziantep Hattatları, Hakkakları ve Ressamları, Gaziantep Sabah Gazetesi, Sabah Günlük Siyasi Bağımsız Gazete, Sayı: 6997, sy:2.

[12]Şahiner, N., 2005. Antepli Bir İlim – İrfan Yıldızı Mehmet Tahir Münif Paşa (1830 Antep – 6 Şubat 1910, s.44, Erneköy/İstanbul.

[13]Yakar, H.İ., 2015. Antepli Divan Şairleri, s.205, Gaziantep İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Gaziantep.

[14]Şahiner, N., 2005. Antepli Bir İlim – İrfan Yıldızı Mehmet Tahir Münif Paşa (1830 Antep – 6 Şubat 1910), s.15, Erneköy/İstanbul.